«فلسفۀ سیاسی فون هایک»؛ جان گری؛ ترجمه خشایار دیهیمی؛ نشر نو عیب و هنر هایک

«فلسفۀ سیاسی فون هایک»

نویسنده: جان گری

مترجم: خشایار دیهیمی

ناشر: نشر نو، چاپ اول 1399

248 صفحه، 50000  تومان

 

****

 

چه چیزی وحشتناک است؟ خب، چیزهای وحشتناک، مثل گودزیلا! البته به شرطی که انسان آن چیزهای وحشتناک را ببیند و بشناسد. اگر انسان نداند و نشناسد، طبیعتاً وحشت نمی‌کند. ولی عرصه‌هایی هست که ندانستن و نشناختن مایۀ وحشت است.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

مشهورترین و گسترده‌ترین آن‌ها سیاست است؛ سیاست در عام‌ترین معنای ممکن که شامل همۀ امور جمعی زندگی انسان‌ها می‌شود. در عرصۀ سیاست، نظر دادن و عمل کردن اگر بر اساس علم و شناخت نباشد، واقعاً وحشتناک است؛ زیرا تجربه و تاریخ نشان داده که این عملکرد کورکورانه، دیر یا زود، جامعه را با هیولایی مواجه می‌سازد که از گودزیلا ترسناک‌تر و مخرب‌تر است. واقعیت این است که دانش ما در زمینۀ سیاست بسیار اندک و محدود است و اگر بنا باشد پرت و پلا نگوییم و فاجعه خلق نکنیم، باید بر اساس علم‌مان حرف بزنیم و عمل کنیم. البته در این صورت حرف و عمل‌مان نمی‌تواند خیلی زیاد و افراطی باشد. باید سنجید و با لحاظ همۀ جوانب اظهار نظر کرد و دست به عمل زد؛ که البته اصلاً هم راحت نیست. اما چرا این‌طور است؟

فردریش فون هایک (1899-1992) به ما می‌آموزد که دانش ما در عرصۀ جامعه، کشور، سیاست و اقتصاد بسیار اندک است. علاوه بر آن، ذاتاً محدودیت‌هایی دارد که به هیچ نحو برطرف نمی‌شوند. به عبارت دیگر، چیزهای زیادی هست که محال است بتوانیم آن‌ها را بدانیم. اگر این امر را نادیده بگیریم، در بددردسری می‌افتیم و دیگران را هم در بددردسری گرفتار می‌کنیم. سیاست دانشی تخصصی است. هیچ اشکالی هم ندارد که کسی یا کسانی از چند و چون سیاست بی‌خبر باشند. اما نکتۀ مهم این است که اگر کسی علی‌رغم بی‌خبری از تاریخ و نظریات سیاسی، نظریات و عملکردهای پرجوش‌وخروش سیاسی داشته باشد، واقعاً مرتکب گناهی نابخشودنی شده است. بله؛ گناهی نابخشودنی است، چون ویرانی‌هایی جبران‌ناپذیر به جا می‌گذارد.  با وجود این، عملاً بیشتر افراد (از سیاست‌مداران رده‌بالا گرفته تا شهروندان علاف و هیچ‌کاره) در امور سیاست طوری عمل می‌کنند که فرض‌شان داشتن علم کامل به آن‌هاست.

با توجه به این مطلب، می‌توان درک کرد که نشان دادن و اثبات باوری خلاف عرف رایج، کار آسانی نیست. ولی اگر بپذیریم که کاری مهم، ضروری و بسیار مفید است، آن‌گاه ارزش و اهمیت فلسفۀ سیاسی هایک آشکار می‌شود. از طرف دیگر، آشنایی همه‌جانبه با هایک اصلاً آسان نیست، خصوصاً برای ما ایرانیان. چراکه کتاب‌های هایک بسیار زیاد است و بیشترشان به فارسی ترجمه نشده‌اند. مطالعه و فهمیدن همین معدود ترجمه‌ها نیز آسان نیست؛ زیرا هایک دشوارنویس است. کسانی که به سراغ آثارش می‌روند همان ابتدای کار با جملات طولانی، تودرتو و پیچیدۀ او مواجه می‌شوند و احتمالاً زود عقب‌نشینی کنند. در مقابل این وضع، جان گری کتابی خوب و دقیق نگاشته که خوانندۀ مشتاق را تا پایان مجذوب خود نگه می‌دارد. کتابی است صریح، روشن، جامع، آموزنده و به نظرم برای ما ایرانیان، کاربردی و بصیرت‌زا.

هرچند هایک در عرصۀ اقتصاد نام‌آور بود و هست، به طوری که جایزۀ نوبل اقتصاد سال 1974 را هم از آن خود کرد، اما نباید او را در عنوان تنگ اقتصاددان خلاصه کنیم. در ایران نیز هایک را با دیدگاه اقتصادی‌اش در باب لزوم و اهمیت بازار آزاد می‌شناسند. اما بازار آزاد دیدگاهی روبنایی است که بر نظریات فلسفی مبنایی‌تر او قرار دارد. پس از این جهت نیز شناخت اندیشه‌های هایک دقیق و عمیق نیست. هایک در اصل یک متفکر است؛ متفکری که تفکرش یک نظام فکری گسترده است. اقتصاد صرفاً بخشی از این نظام فکری است؛ که زیربنایی هم نیست. چراکه این نظام فکری سرشتی فلسفی دارد که مبتنی بر دیدگاه‌هایی فلسفی در حوزۀ معرفت‌شناسی است. نویسنده نیز کتابش را با بحث دربارۀ وحدت نظام اندیشه‌های هایک و خصلت فلسفی آن شروع می‌کند. سپس به سراغ منابع فلسفی و اقتصادی اندیشه‌های هایک می‌رود. پس از آن در فصل‌های بعدی به این موارد می‌پردازد: گسترۀ فکری او، نظم اجتماعی خودانگیخته، قانون، آزادی، اقتصاد، سیاست دولت، شباهت‌ها و تفاوت‌های هایک با دیگر فیلسوفان لیبرال (به طور مشخص، جان استوارت میل، هربرت اسپنسر و کارل پوپر). فصل آخر، فصل ششم، ‌ارزیابی و نقدی کلی است نسبت به کلیت فلسفۀ سیاسی هایک.

تا این‌جا هنر هایک بود. اما حالا عیب او. چاپ اول این کتاب در سال 1984 منتشر شد که هنوز سوسیالیسم، به علت وجود حکومت قدرتمند اتحاد جماهیر شوروی، گزینه‌ای ممکن و موفق به شمار می‌آمد. اما چاپ بعدی کتاب، در سال 1998، زمانی منتشر شد که حکومت سوسیالیست شوروی و اتحادیۀ کشورهای اقماری‌اش از هم پاشیده بود. تغییر اوضاع سیاسی و اقتصادی جهان داوری ناظر بی‌طرف در خصوص نظریات هایک را تحت تأثیر قرار می‌دهد. گری به این امر اعتراف می‌کند و به همین منظور ضمیمه‌ای به چاپ جدید کتابش افزوده است با عنوان «بعدالتحریر: هایک و زوال لیبرالیسم کلاسیک».

بعدالتحریر بازبینی جدی در کل کتاب است. این بخش در ایران سروصدای زیادی به‌پا کرد و باعث ناخرسندی هواداران هایک شد. جان گری در این قسمت به این مسئله می‌پردازد که از میراث هایک چه چیزی همچنان درست است و چه چیزی غلط از آب درآمد. از نظر او معرفت‌شناسی هایک و، به تبع، نقدهایش به سوسیالیسم همچنان درست و سودمند است. اما نظریات بسیار خوش‌بینانۀ هایک دربارۀ بازار آزاد اصلاً درست نیستند و محکوم به شکست‌اند، دست‌کم با معیارها و انتظارات خود هایک! او می‌پنداشت که بازار آزاد به طور کلی سنت را حفظ می‌کند و باعث انسجام اجتماعی و ارتباط قوی میان افراد می‌شود. ولی برخلاف باور او، بازار آزاد چیزهایی مثل خانواده، مناسبات جنسی و روابط انسانی را از بیخ و بن زیر و رو کرد؛ همان چیزهایی که هایک سخت دلمشغول حفظ آن‌ها بود.

به عبارت دیگر، نظام فکری هایک باطل نیست، بلکه بخشی از آن با بعضی بخش‌های دیگرش تعارض دارد. جان گری نظام فکری هایک را دوشقه می‌کند؛ یکی را نگه می‌دارد و دیگری را کنار می‌گذارد. بخش اقتصادی را نادرست می‌داند، اما زیربنای نظام را حفظ می‌کند. با وجود این، فهم و حفظ هر دوی این‌ها برای ما سودمند و چه‌بسا ضروری است؛ چون حکایت هایک برای ما ایرانیان کمی متفاوت است. وضعیت خاص ما به‌گونه‌ای است که بخش اقتصادی آن فلسفه هم به کارمان می‌آید؛ زیرا ما، برخلاف غرب کاملاً لیبرال، هنوز هم از مداخلۀ افراطی دولت در اقتصاد به مشکل برمی‌خوریم. مشکلات اقتصادی ما ناشی از دخالت زیاد دولت است و نه بازار آزاد. لذا در این شرایط، تأکید بر لزوم و اهمیت بازار آزاد، در تقابل با افزایش مداخلۀ دولت، برای رسیدن به نقطۀ تعادل مفید است. در این زمینه کمتر کسی به اندازۀ هایک حرف برای گفتن دارد.

 

*دکترای فلسفه

منبع: الف

کلیدواژه: فلسفۀ سیاسی بازار آزاد نظام فکری جان گری برای ما

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.alef.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «الف» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۴۰۵۰۲۷۳ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

توجه به تربیت رکن اساسی سیاست‌های فرهنگی دانشگاه است

به گزارش خبرنگار خبرگزاری علم و فناوری آنا، مراسم تکریم و معارفه سرپرستان قدیم و جدید دانشگاه آزاد اسلامی استان گیلان با حضور محمدعلی نادی‌ خوراسگانی معاون تربیتی و مهارتی دانشگاه آزاد اسلامی، جمعی از ائمه جمعه استان گیلان، جمعی از نمایندگان مردم این استان در مجلس شورای اسلامی، جمعی از مدیران کل، مسئولان ادارات، رؤسای واحد‌ها و مراکز آموزشی استان گیلان در دانشگاه آزاد اسلامی واحد رشت برگزار شد.

محمدعلی نادی‌ خوراسگانی معاون علوم تربیتی و مهارتی دانشگاه آزاد اسلامی در این مراسم اظهار کرد: فعالیت‌های اجرایی همانند رودخانه بوده و همه کسانی که به رودخانه نگاه می‌کنند آب روان داخل رودخانه را می‌بینند؛ آبی که اکنون می‌بینیم با آبی که لحظات قبل حرکت می‌کرد فرق دارد؛ اما جریان آب همچنان وجود داشته و کماکان آب را در رودخانه جاری می‌بینیم. پست‌ها و موقعیت‌های سازمانی که در آن قرار می‌گیریم مصداق همین موضوع است و مهم اینکه با چه باور، اندیشه و تفکری این مسئولیت‌ها را می‌پذیریم و تلاش می‌کنیم که در این پست‌ها و مسئولیت‌ها فعالیت کنیم تا اهداف محقق شوند.

وی ادامه داد: در مراسم تکریم و معارفه امروز فعالیت‌ها و گزارش‌هایی که در طول تصدی دوستار توسط وی ارائه شد که نشان‌دهنده این بود بخش‌های خیلی جدی از این برنامه‌ها محقق شده هرچند ممکن است تا رسیدن به قله، فاصله زیادی وجود داشته باشد.

معاون علوم تربیتی و مهارتی دانشگاه آزاد اسلامی عنوان کرد: سرپرست جدید دانشگاه آزاد اسلامی گیلان قرار است از این به بعد جریان و زمام امور این دانشگاه را بر عهده گیرد و دانشگاه را در مسیر چارچوب سند تحول و تعالی دانشگاه آزاد اسلامی جلو ببرد؛ چراکه این سند رویکرد تحول ساختاری، رویکرد تحول نگرشی و رویکرد تحول در عرصه منابع انسانی داشته که طبیعتاً نیازمند کار جدی، پرزحمت و فعالیت جهادی و همه جانبه دارد.

نادی‌خوراسگانی بیان کرد: استقرار مبانی دینی و فرهنگی و توجه به امر تربیت در کنار آموزش به‌عنوان رکن اساسی سیاست‌های فرهنگی دانشگاه است. دانشگاه آزاد اسلامی با تحولاتی که در آن اتفاق افتاد به‌عنوان دانشگاه اجتماعی، ارکان و ساحت‌های مختلف تعلیم و تربیت را رقم‌زده و تنها نهاد تربیتی غیردولتی کشور بوده که کل زنجیره تعلیم تربیت را در اختیار دارد.

وی اضافه کرد: افرادی که در سازمان‌ها یا در جامعه کار می‌کنند باید بتوانند برای توانمندسازی خود از دوره‌هایی بهره‌مند شوند که مهارت آنان را افزایش دهد، این دوره‌ها در دانشکده‌های مهارت تعریف شده و باید با برنامه‌ریزی دقیق در راستای اعتلای سند تحول و تعالی دانشگاه اقدام کرده و برای سند آمایشی استان، این جریان با سرعت بیشتری اتفاق افتد.

معاون علوم تربیتی و مهارتی دانشگاه آزاد اسلامی با برشمردن مأموریت‌های دانشگاه آزاد اسلامی مطرح کرد: در دانشگاه قرار نیست افرادی را تربیت کنیم که تخصص آنان تناسبی با نیاز‌های استان ندارد؛ چراکه دانشگاه فقط به دنبال آموزش نیست، صرفاً مدارک تحصیلی برای افراد صادر نمی‌کند و جریان‌های تربیتی و فرهنگی را برایشان رقم نمی‌زند؛ بلکه با برنامه‌ریزی صحیح و مدون در راستای ارتقای کیفیت آموزشی متناسب با نیاز‌های جامعه، در طرح سرزمین اقدام کند.

نادی‌خوراسگانی تشریح کرد: یکی از اهداف دانشگاه‌های جامعه‌محور یا دانشگاه‌های اجتماعی که دانشگاه آزاد اسلامی یکی از دانشگاه‌های اجتماعی است، پاسخگویی به تقاضای اجتماعی با توجه به اینکه چه رشته‌هایی دارد، متناسب با نیاز‌های استان باید رشته‌ها و جریان‌های آموزشی تعریف شود.

وی ادامه داد: با توجه به هماهنگی انجام‌شده با وزارت علوم و صدور مجوز لازم بین ۳۰ تا ۴۰ درصد محتوای درسی متناسب با تغییرات و تحولاتی که در دنیای کار، اشتغال و جامعه در حال اتفاق افتادن بوده، متناسب‌سازی شود؛ بنابراین لازم است همه همکاران اعضای هیئت‌علمی دانشگاه کمک کنند تا این اتفاق، تحقق یابد.

معاون علوم تربیتی و مهارتی دانشگاه آزاد اسلامی تبیین کرد: امروز دانشگاه آزاد اسلامی با ارائه برنامه‌های علمی که استان‌ها در قالب برنامه‌های متناسب با ویژگی‌های اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی می‌توانند تکنولوژی خود را مطرح کنند، در تلاش هستند تا رساله‌ها و پایان‌نامه‌های ارشد و دکتری را در مسیر پاسخگویی به حل مسائل کشور هدایت کنند و سامانه مربوط به این کار سامانه پژوهشیار است.

نادی استان گیلان را یکی از استان‌های بااهمیت دانست و عنوان کرد: استان گیلان باید بتواند پایه‌گذار برنامه‌های علمی خاص خود با توجه به موقعیت استراتژیک باشد و در این زمینه با ارتقای سطح پژوهش‌های کاربردی و توسعه‌ای و استفاده بهینه از پژوهش‌های تحصیلات تکمیلی در حل مشکلات کشور در چارچوب طرح پایش آزاد مؤثر باشد.

وی توضیح داد: نکته نویدبخش در ارتباط با کیفیت‌بخشی حوزه آموزش و پژوهش، راه‌اندازی دانشکده‌های موضوعی ساختار دانش جدید دانشگاه است که لازمه‌اش کمک و تلاش بیش‌ازپیش اعضای هیئت‌علمی و کارکنان بوده تا بتوانیم در کنار آنان این هدف رو محقق کنیم.

معاون علوم تربیتی و مهارتی دانشگاه آزاد اسلامی بیان کرد: ارتقای فرهنگ سازمانی و پیاده‌سازی نظام چابک اداری و ایجاد فرهنگ پاسخگویی و حفظ کرامت انسانی خانواده بزرگ دانشگاه آزاد اسلامی و ذی‌نفعان این دانشگاه که به‌عنوان نکته چهارم مطرح می‌شود که تجربیات مثبت استان گیلان، زمینه‌ساز تحرک بسیار خوب در این بخش بوده و امیدوارم سرپرست جدید دانشگاه آزاد اسلامی استان بتواند با برنامه‌ریزی مناسب، باعث توسعه هر چه بیشتر این چابکی اداری و فرهنگ سازمانی پاسخگو را در مسیر حفظ کرامت شود.

این مقام مسئول افزایش بهره‌وری در کارکنان را مهم دانست و تأکید کرد: یکی دیگر از نکاتی که باید به آن توجه داشت، افزایش بهره‌وری همه عوامل در چارچوب رسالت دانشگاه با تأکید بر رعایت قوانین و مقررات از طریق اجرای طرح‌های سرمایه‌گذاری با هدف بسترسازی برای نوآوری فناورانه و اشتغال دانش‌بنیان اعضای خانواده بزرگ دانشگاه است. بعضی از پروژه‌ها و طرح‌ها با توجه به ویژگی‌های خاص دانشگاه آزاد اسلامی و چابکی که دانشگاه دارد، می‌توانند با سرعت بیشتری با توجه به ظرفیت‌های استان و تحرک و کنشگری داخل استان اتفاق بیفتند.

نادی ابراز امیدواری کرد که این اتفاق بسیار مهم با رعایت قوانین و مقررات بتواند ریل‌گذاری و مسیر حرکت آن در چارچوب قوانین باشد تا مورد تأیید و تأکید سند دانشگاه باشد و یکی دیگر از اتفاقاتی که باید به‌صورت جدی دنبال شود، بحث صیانت از دارایی‌ها و سرمایه‌های دانشگاه است که با رعایت انضباط مالی و مدیریت و کاهش هزینه‌های غیرضروری با تأکید بر استفاده از کالا‌های ایرانی به‌منظور تقویت و حمایت از تولیدات داخلی باید انجام شود.

معاون تربیتی و مهارتی دانشگاه آزاد اسلامی با اشاره به طراحی پلتفرم «ست» در دانشگاه، عنوان کرد: در این دانشگاه پلتفرمی طراحی شده به نام«ست» که علاوه بر پاسخگویی به نیاز‌های داخلی دانشگاه از منابع داخلی دانشگاه تأمین می‌شود، کارگاه‌ها نیز به دلیل تولیدی بودن می‌توانند پاسخگوی نیاز‌های داخل دانشگاه باشند.

نادی طرح پویش اجرا شده در استان گیلان را موفق دانست و گفت: دانشگاه آزاد اسلامی باید بتواند پاسخگوی جریان‌های بیرونی نیز باشد که نمونه آن قراردادی است که استان‌هایی مانند گیلان با جریان‌های صنعتی بیرونی منعقد می‌کنند که ظرفیت‌های خاص خود را دارد و در این میان استان گیلان یکی از بزرگ‌ترین و باکیفیت‌ترین استان‌هایی است که می‌تواند در حوزه منابع طبیعی و گردشگری و هتل داری با توجه به داشتن ظرفیت‌های قابل استفاده، دارای پایداری اقتصادی مناسبی باشد.

وی با اشاره به اهمیت کار در اقتصاد دریا، ادامه داد: باید سهم دانشگاه آزاد اسلامی از اقتصاد دریا در استان گیلان مشخص شده تا به ظرفیت‌های استان اضافه شود؛ چراکه دانشگاه در استان برای این موضوع برنامه‌ریزی خواهد کرد و با هدایت و راهبری مناسب اتفاقات خوبی در این استان خواهد افتاد و این هدایت و هماهنگی یکپارچه بین واحد‌های زیرمجموعه استان، در چارچوب رسالت و اهداف و مأموریت‌های آن در سطح ملی و استانی و نظارت بر حسن اجرایی امور، لزوم داشتن یک شبکه دانشگاهی است.

به گزارش آنا، در پایان این مراسم از خدمات محمد دوستار در زمان تصدی پست رئیس دانشگاه آزاد اسلامی گیلان قدردانی و مجتبی ملکی‌چوبری به‌عنوان سرپرست جدید این دانشگاه معرفی شد.

انتهای پیام/